:poesikritikk
DIKT
Ayane Kawata
Tid av himmel
Gjendikta frå japansk av Ika Kaminka
Oktober (2016)
AYANE KAWATA, f. 1940, debuterte med Tid av himmel i 1969. Kawata har gjeve ut eit titals diktbøker og er representert i fleire japanske antologiar. Poesien hennar er etter kvart vorten omsett til fleira språk, no endeleg til norsk i ei fin omsetjing av Ika Kaminka.
Tid av himmel består av nitti nummererte trelina kortdikt. I forma minner dei om dei japanske diktformene haiku eller waka, men det tidvis brutale, morbide og valdelege biletinnhaldet bryt med den meditative freden og ettertenksame roa som oftast kjenneteiknar haikutradisjonen.
72 Glasskårene duen de kvessede brystvortene løksengene smadres av en dyrisk arie (frå Tid av himmel, Ayane Kawata)
HOS AYANE KAWATA får, som sagt, stilla og freden anna tyding: Stilla synest å vere falsk, ho skjuler noko. Fredstilla kvilar på makt og vald, og dei undertrykte energiane vert i desse dikta fortetta til brestepunktet. I Kawata-dikta tyter larm, blod og skrik fram or det stillfarne og underdanige. Antatt passive, stabile fenomen endrar seg til noko anna. Idylliske bileta av fuglar og landskap ein kjenner frå poesi- og haikutradisjonen, krakelerer og vert vrengde, i valdsame, nærmast surreale bilete. Appelsinane kan eksplodere, songlerkenes augo kan forvandlas til eit blodbad og stjernene rotnar på himmelen. Slik korrigerer Kawata oppfatninga av austleg dikting som berre ein kontemplativ, tilbaketrekt aktivitet.
Kva kan ikkje ein blikkstille, lysande sommaridyll skjule:
55 Krokodille Høylys dag i et sommerblink La oss fromt og uten skrik sulte oss i hjel (frå Tid av himmel, Ayane Kawata)
SOM EIN SER, inneheld det siterte diktet eit kigo; det obligatoriske ordet i eit haiku som set diktet inn i ei bestemt årstid, «sommerblink». Sjølv om diktet formidlar bilete av askese (fromt), overgjeving og den ytste fred, så løyner den fredelege sommaridyllen to moglege underliggande katastrofar: anten eit angrep frå predatoren, eller den underdanige lidinga, sveltedøden utan motstand, som eit «oss» utfører. Det er interessant å sjå at diktet så å seie utstillar to valalternativ, som eigentleg ikkje byd ein å velje fordi utfallet uansett vert dødeleg. Det er dette ein nemner dødsstille.
DEN TILSYNELATANDE harmonien byggjer på ein terrorbalanse, på aggresjon og vald. Langsam sveltedød står som ein tidsmessig dissonans til «sommerblink», augneblenken av fred.
Om poesiens oppgåve er å stanse ut og bevare instansar i tidsflyten, representerer dei velforma bilete då også vald, forsteining, utstopping, svelt, utarming og død. Der haiku foreinar, eller, kanskje ein heller skulle seie sementerer, augneblenkens sanseinntrykk i eit evig no, skildrar Kawatas stuttsekvensar opprøret til, eller den grufulle døden, som desse poetiske rekvisittane lid i tradisjonens tukting av dei. I det følgjande diktet fornemmar ein at «lysets duer» har slått med vengjene ei god stund.
80
Lysets duer
slår med vingene
mens de råtner
Hvor langt vil de
bre seg over
sommerens bord?
(frå Tid av himmel, Ayane Kawata)
Det finst gode haldepunkt, mellom anna alle referansane til kvinnelege kroppsdelar, for å tolke desse dikta som eit oppgjer med kvinnas undertrykte posisjon. Kvinna står i same stilling som dei poetiske rekvisittane i tradisjonen, tause, med faste plassar, i poesien og i samfunnet: Ein himmelsk orden.
Dikta til Kawata er biletrike, men bileta har heile tida noko forfriskande over seg, sannsynlegvis fordi bileta kombinerer så drastiske og lite opplagte motsetnadar. Over førtifem år etter utgjevinga på japansk, står Kawata-dikta fram som betydelege, mykje grunna dette, men også basert på deira sjokkarta, surreale ekspressivitet. Kanskje verkar dikta så hugsvalande fordi delar av samtidspoesien har vore så hermetisk reflekterande, for ikkje å seie skikkeleg, eller verdstilfreds, med ei djup tiltru til tingas stabilitet der verda står fram som scene for individas innfall og idiosynkrasiar. Hos Kawata verkar derimot heile verda utsett for ei fundamental poetisk smelting.
Sindre Ekrheim,
Bergen, 28.7.2016
(sindre.ekrheim@humbaba.no)