:poesikritikk
DIKT
Lars Norén
Stoft
Albert Bonniers förlag (2016)
Lars Norén som starta sin lyriske forfattarskap på 1960-talet, og gav ut ei rekkje diktbøker fram til 1980-talet, takka farvel til poesien, med diktboka Hjärte i hjärte (1980). Etter over trettifem års poetisk teiing vender den svenske forfattaren og dramatikaren Lars Norén attende til lyrikken med diktboka Stoft.
I diktboka Stoft – som på norsk kan omsetjast med støv, eller pudder, mjøl – er registeret i nokon grad attkjenneleg frå syttitalets Norén: Referansane til namngjevne filosofar, allusjonar til vestens litterære grunntekstar og eit religiøst farga språk som både veks, fyllar seg og imploderer.
Her er minnedikt, til Claes Vogel (svensk radiorøyst og jazzmusikar), og dikt som freistar å kome på høgd med tida, dikt om barndom, tilbakeblikk, alderdom, livet, døden og kunsten, med avstikkarar til kvardagslivet, politikken og samtida. Dikta krinsar kanskje særleg kring barndomen og barnet, «den enda / musiken som är / sitt eget / minne», i dikt der religiøst vokabular florerer, i ein stil som nærmast er salme- eller bøneliknande.
«Infernofragment», det einaste diktet i boka som ber tittel, tek tydelegast steget ut i det politiske landskapet, med ei fortvila, rasande røyst. Her vert poeten følgd rundt i det jordiske krigs- og etterkrigshelvetet, av seksualforbrytaren, valdsmannen og barnemordaren Marc Dutroux. Diktet vert boren av ein ubendig sterk vilje til å stire vondskapen i kvitauget.
At dikta ikkje har titlar, berre er dagsette, frå og med 12. juli 2015 fram til 29. februar, gjer at ein kan etablere band til Noréns dagboksdikt frå syttitalet, men òg til En dramatikers dagbok (2008).
Vanskelegast å handtere for lesaren av Stoft, er at meininga i desse tidvis kompakte dikta støtt vert truga og undergraven, av ei medviten sjølvøydeleggjande rørsle. Meiningsoppladinga vert følgd av ei meiningsutlading, ei stendig punktering. I diktets midte vert ein ført inn i ein tydingskvervel der det er umogleg å gripe éi meining, éin bodskap, eitt innhald. Ein står att med inkje og ingenting, men vent, også inkje vert ein nekta: «det vi / funnit är det / skrin av / ingenting / som vi inte / själva kan / tömma». Og korleis kan eit inkje tømmast? Ved å fyllast? Poeten kan også sjå det fine i alt som vert splitta og fragmentert og dermed er stilt i spenning: «Splittret /sjunger». Og splitta er poeten også, det er nett den grunnleggjande splittinga, denne spenninga mellom pode og antipode som svingar, og som gjer at poeten syng.
Dikta tenderer mot å krakelere framfor augo og inni hovudet på lesaren. Og denne forskuvande, krakelerande rørsla er òg eit eksplisitt motiv i dikta. Det kan kjennast smertefullt, òg for lesaren, å halde ut denne stendige vekslande meiningsstraumen og å stå i paradoksa. Men så er det nett denne type erfaring desse dikta gjer språkleg, vel å merke ikkje nødvendigvis gjennom det fortalde, meir gjennom den språklege gesten meiningskvervelen gestaltar.
Den franske filosofen og aktivisten Simone Weils tekstar og tenking, særleg hennar omgrep om dekreasjon («avskaping») og eg-persona-øydelegging for slik å nå inn til ei erkjenning av mystisk og eg-laus karakter, står sentralt òg i Noréns poesi. For Norén er det ein poetisk framgangsmåte, diktskrivinga kan sjåast som ei forsøksvis realisering av de-kreasjonen: «men jag går / tills jag inte längre är / jag».
Under lesnaden av Stoft kan ein kome til å leggje overdriven vekt på den paradoksale, motseiingsfulle stilen, slik at mange tankevekkande bilete og formuleringar går tapt. For det finst slåande, vene bilete og formuleringar her som syner det dødsens eksistensielle alvoret som finst i boka og som også demonstrerer ei moralsk haldning mange, skrivarar og ikkje-skrivarar, kan ha godt av å tenkje over: «Nej, ingenting kan sägas, om / du inte är beredd att riskera det / sagdas verklighet, som du genom det / sagda vet dig vare en riskerad / del av».
I det følgjande diktutdraget ser ein nett korleis «fallar sönder», det forgjengelege, vert sett på som sanninga, difor òg som noko vent:
Jag kan stå länge och betrakta sanningen hos de gamle jordbruksredskapen som i sin rost hänger kvar eller står lutade mot väggarna i smedjan, som själv stilla faller sönder som en sanning, och nästan helas av den dagliga tillförlitligheten de gav bonden og hans son, som tog över gården, tills de blivit lika naket nedslitna som sina ting Frå «22 SEPTEMBER», Stoft av Lars Norén
Ein kan òg lese ein poetikk ut frå diktet, få ei forklaring på korleis diktet og språket trass alt kan, i all sin skjørheit, utsettheit og sjølvutsletting, halde fast på noko i det heile. Diktet og språket må då vere som rusten som «hänger kvar», eit ekko dømt til å forsvinne. Eller vere påliteleg for å kunne hele, men korleis er eit dikt påliteleg?
Lenger nede i diktet står noko oppsiktsvekkjande, som syner at poesien ikkje berre kan bestemmast som éin ting, og som kanskje òg forklarer kvifor Norén vender attende til poesien etter så mange år. Noko er ugjort i poesien, noko manglar: «och jag saknar / språk, mest av allt i poesien, att forstå deras slutna / ljus, handen och / skaftet». Og lenger nede kjem utsegna som poeten så å seie sver truskap til: «-vad, överhuvudtaget, är nogon / poesi, utom det som omedelbart / förintas genom att bli / till». Poesien er, liksom mennesket, skjør, noko som støtt er utsett for tidas eller andres øydeleggjande krefter.
Kva er støv for eit materiale? Det er for ustabilt til å bli rekna som eit objekt, det er ikkje flytande eller fast stoff. Er støv lik eit materiale, eit avfall frå tinga? Støvet er eit grensefenomen, kilt mellom det sanselege og det oversanselege, tinga og ikkje-tinga, det menneskelege og det umenneskelege.
Ikkje uventa er støv eit høgfrekvent ord i Bibelen. Der samlar ordet eit stort register av motsetnadsfulle tydingar rundt seg. Om ein les Bibelen under støvets prisme, vil det resymere Bibelen. Støvet er gudestoffet eller menneskestoffet, det mennesket vert laga av (1. Mos, 2,7). Men det er også stoffet mennesket vert til når det vert øydelagd (sjå til dømes Job 34,15).
Slik kunne ein sagt at Stoft også skildrar, eller mimer, støvets kvervlande tydingsstraum, i kulturens grunntekst, frå skapingas moment til undergangens, til skapinga att. Trass i at Stoft rører seg vidt, både i abstraksjonane og i det konkrete, rommer boka liner, utsegner og heile dikt som nærmast slår ein i bakken, som her, med ei undring og eit sorgfullt patos Norén slett ikkje nektar seg:
Visst, det finns en oändlighet mitt ibland oss, det vet jag också, går genom den utan att vara medveten om vad den har för verkan, men något är det, ungefär som när tårar kan börja rinna då man läser ett par rader om sin far, om hans liv, eller minns gungan som han satte upp på bakgården i själva oändligheten – men kanske har den gjort sitt, gett sig iväg stilla som Virginia Woolf vandrar ut i floden med stenar i sina fickor «22 NOVEMBER», Stoft av L. Norén
Sindre Ekrheim, 23. juni 2016