:poesikritikk
DIKT
Bjørn Rasmussen
Ming
Dansk Gyldendal 2015
Ming av Bjørn Rasmussen var ei av dei nominerte diktbøkene til Nordisk råds litteraturpris 2016. Bjørn Rasmussen er mest kjend som lyrisk prosaist, og særleg for debutboka Huden er det elastiske hylster der omgiver hele legemet (2011), som utmerka seg med eit brutalt og lyrisk potent språk.
Ming kan moglegvis sjåast på som del av den danske poesibølgja, kalla generasjon etikk, der dei mest kjende forfattarnamna er Olga Ravn, Theis Ørntoft, Amalie Smith, Maja Lee Langvad, Caspar Eric og Morten Chemnitz. Dei dyrkar ein poesi prega av eit større alvor og eit sterkare politisk medvit. Poesien deira vender seg både utover, mot samfunnet, og innover i subjektet, der dei går opp grensene mellom individet, kollektivet og samfunnet. I Danmark er stoda vorte slik at poesibøker har fått auka gjennomslagskraft, vert selde og trykte i nye opplag. Asta Olivia Nordenhofs diktbok det nemme og det ensomme (2013) er til dømes trykt i fire opplag.
Hovudsakleg skriv Ming fram tre moment: sorga over faren, Flemmings død (Ming er kjælenamnet til faren, eit kjærleiksforhold og eit grensepsykotisk eg. Ming er eit stykke narrativ poesi, dvs. at det ligg reminisensar av ei forteljing attom desse sprikande tekstane som utspelar seg i løpet av ein vinter og ein vår. Det assosiative,, eruptive og tidvis grensesprengjande språket er likevel det som først og fremst fangar lesaren.
Allereie opningsdiktet forkynnar bokas sørgjande ærend, «Jeg skriver / min døde far / frem». I tillegg serverer diktet eit underleg, kontrastfylt bilete, det både karakteriserer eg-et og vert ein forsmak på det brutalt originale språkuniverset ein kjem til å møte: «Jeg græder / som en symaskine / av glæde». Montasjen av den rasjonelle symaskinen og det spesifikt menneskelege verkar surrealt. Lyrikaren Comte de Lautrémont (1846–1870) formulerte noko som minner om den setninga: «Vent som det uventa møte mellom ein symaskin og ein paraply på eit operasjonsbord». Verset påtalar iallfall at her er noko som ikkje går i hop, uansett kor vent det er. Men symaskinens nål og tråd heftar delar saman, på brutalt vis.
Biletet av symaskinen, av gråten som slår over i glede, fortel oss at det er noko ved denne sorga, denne faren, som er vanskeleg. Faren har vore valdeleg, får me vite, og utan at det vert fortald direkte, ligg det moglegvis eit overgrep skjult i livshistoria. Difor vert sorga blanda, noko som slår seg ut i språket gjennom aggressive og valdelege biletsekvensar, og også i eg-et, i form av sjølvdestruksjon, sjølvskading og psykose. Sorga vert til ein mani, og om det er sorga eller faren som tek overhand, er uvisst, men det ambivalente saknet etter far veks iallfall til syner som antek reell karakter for eg-et. Han fyllar farsfråveret med valdsfantasiar og påkallingar. Dei einaste menneskelege forholda som verkar å vere i orden, er dei upersonlege han har med taxisjåførar, dels også det kjøtlege saman med kjærasten, som likevel vert spunnen inn i ein valdsfantasi:
Jeg truer med at skære i mig selv fordi min mand har gemt vinen jeg vil åpne køkkenskuffen for at tage en kniv men han holder mine hænder fast og jeg skubber til ham så han falder og slår hovedet på ein åben køkkenskuffe det bløder ikke så vidt jeg kan se vil du ikke nok brænde meg på øjenlåget med gløden fra din cigaret vil du ikke nok smække dybfryserlåget ned i mitt baghoved en dag jeg bøjer mig ned for at finde en skinke hvis vi havde en dybfryser hvis du ikke havde kvittet smøgerne det kommer ikke til at holde (Ming, Bjørn Rasmussen)
Dikta vekslar mellom tilbakeblikk på barndomen og notida. Framtida vert fylt av førebuingane til bryllaupet, «et bøssebryllup i balleby».
Sjølv om tekstane framstår som episodiske aggregat av syner, situasjonar, draumar og tilstandar, skjer det faktisk ei nervøs geografisk rørsle i tekstane som bidreg til ein vekslande puls. Tekstane rører seg frå ein bustad på Strandvejen til ei kolonihagehytte som eg-et og kjærasten har flytta til. Ein god del tekstar, for ikkje å seie brorparten, utspelar seg på veg ut av eller i ein taxi, altså ingen stad, men i overgangen, i eit mellomrom, på veg frå ein stad til ein annan, før eg-et mot slutten har eit opphald på psykiatrisk institusjon. Som stad spelar også kjøkkenvifta (emhætten) ei rolle, for eg-et går ofte dit og stillar seg under den, det gjev han ei viss ro. Slik er skjelettet av den rudimentære historia i Ming.
Jamvel om paret skal busetje seg i kolonihagehytta, er denne busetjinga uansett ikkje tilfredstillande. Det er i kroppen han bur, men det er også prega av ubehag: «jeg har et hul i maven / her skal jeg bo». Samstundes klagar han over kor feit kroppen hans er vorten, og alle referansane kroppsvæskene, til skiten, gørret og dei radbrekte lemmane. Debutboka til Rasmussen tematiserer grensa, huda, den tøyelege grensa. Om grensa er tøyeleg nok, vert grensa umogleg å overskride. I Ming, så vel som i debutboka, er det framleis kroppen og huda som utgjer denne grensa mot verda, mot faren, samfunnet og kjærasten – som er utsett og som ikkje fungerer som eit skilje. I alle fall som eit skilje som skal utfordrast, om ikkje medisinane fungerer. Forløysinga, overskridinga og reinsinga skjer ved skrivinga: «snart får vi kloak / så kommer jeg op ad septiktanken helt færdig», som siste versa i diktboka lyder.
At boka er ein såkalla autofiksjon, etter sigande skal boka vere ei iscenesetjing av Bjørn Rasmussens eige liv og erfaringar, spelar ikkje avgjerande rolle for lesinga mi. Språket høyrer uansett til i realitetane og i fiksjonen, sidan me kan snakke når det er mørkt. Språket er i skjønlitteraturen den uomgjengelege realiteten som alt står om. Slik oppfattar eg også Bjørn Rasmussens Ming som eit stykke eruptiv og biletsterk litteratur som syner fram både psykosen, overgrepet, rusen, psykiatrien og kjærleiken. Me visste at desse fenomena fanst i verda. Men med Bjørn Rasmussens diktbok tok dei til å finnast som noko partikulært, som verkar gjennom ein kropp, ein kropp også lesaren erfarer og vert var at han har når han les Ming. Den erfaringa er ikkje avhengig av Bjørn Rasmussens liv. Men av Bjørn Rasmussens språk.
Sindre Ekrheim. Bergen, 10.11.2016
(sindre.ekrheim@humbaba.no)