:poesikritikk
PROSA
Richard Brautigan
En god setning. Og en god setning til
Utval og omsetjing ved Jan Erik Vold
Flamme forlag 2018
Amerikanaren Richard Brautigan (1935–1984) vert rekna for ein kortprosaens meisterskrivar. I En god setning. Og en god setning til vert eit rikt og fyldig utval av kortprosatekster frå tre utgjevingar presentert på norsk, omsorgsfullt gjort av Jan Erik Vold, som har ramma inn utgjevinga med føreord og etterord. Brautigan er kanskje mest kjend som forfattaren av Ørretfiske i Amerika (1967), omsett til norsk av Olav Angell i 1974. Boka blei selt i store opplag i USA. Brautigan skreiv ti romanar og elleve diktsamlingar, i tillegg til kortprosaen. Prosautvalet som no føreligg, er ein oppfølgjer til poesiutvalet Vold gjorde av Brautigans poesi, Å føre krig mot den gjengse maratonprosaen (2004)
Kortprosaen som vert presentert, er valt ut frå prosabøkene Revenge of the lawn (1970) og The Tokyo–Montana Express (1980). Mellom tekstane frå dei to utgjevingane er det plassert ei innleiing som Richard Brautigan skreiv til diktboka June 30th, June 30th (1978), som handlar om onkel Edward som blei treft av ein bombesplint og døydde, og aller mest om Brautigans skifte i haldninga andsynes Japan. Brautigan var i barneåra sterkt farga av krigshendingane og onkelens død. Grovt sagt skildrar Vold sitt utval av Brautigan-tekstar bogen og reisa forfattaren gjer frå Amerika til Japan.
Eit viktig poeng for Vold, og som verkar rimeleg etter at ein har lese utvalet, er at Brautigan er enda meir poet enn kortprosaist, om det då eksisterer ein vesensforskjell mellom dei. Kortprosaen til Brautigan står poesien nær, eller er poesi, det ser ein gjennom dei reint litterære rørslene og forskuvingane tekstane gjennomfører, perspektivet tekstane legger an og i dei originale bileta tekstane skapar og utviklar. I tillegg finst noko uutgrunneleg, ei syltynn hinne, som rett nok stendig brest eller kanskje er elastisk, mellom realitetane, anten dei er sjølvbiografiske eller botnar i ein realistisk skrivemåte, og det imaginære i Brautigans tekstar. Litt slapt sagt kunne ein kalle dette for innslag av absurdisme eller surrealisme i skrivemåten, men det vil neppe vere tilstrekkeleg for å karakterisere den brautiganske skrivestilen fullt ut. Også om ein set merkelappen humoristisk eller ellevill på tekstane, noko som til ein viss grad stemmer, men slett ikkje heilt, vil ein oppdaga at det samstundes gnurar noko ytst dystert og tragisk i tekstane. Men framfor alt er tekstane styrt av ein utprega litterær sans, observasjonsevne og logikk, i og med at tekstane konsekvent utviklar seg i og, aller helst, innanfrå språket. Og likevel, i nær kontakt med den røynda der språket vert praktisert, mellom folk. Tekstane er dessutan, utan unnatak, prega av ein relativt tilbakehalden og anonym forteljar i første person eintal.
Emna for Brautigans prosastykke er, iallfall i utgangspunktet, høgst ikkje-påfallande og banale. Damer, kjærleik, drikking, biltur, fisking, bryster, verdas minste registrerte snøfall, ein halloweenkveld, eller ein frukost i Beirut. Til dømes. Brautigans tekstar ser det vesle i det store, og omvendt. Og hendingar og 
ting kan forskuve seg ørlite, eller blikket og perspektivet i Brautigans tekstar kan feste seg ved det som ikkje verkar å vere i sentrum av biletet eller scenen. Eller tekstanslaget kan rett og slett antyde at teksten lesaren har byrja på, er i ferd med å gå opp i røyk i første avsnitt: «Denne historien begynner med Stars and Stripes som klistremerket på bakruta av en pickup-truck, men du kan knapt se flagget, for bilen er langt borte og nå tar den av og inn på en sidevei og forsvinner, men her kommer iallfall starten en gang til.»
Men kva er eigentleg emne for tekstane, til dømes for «Minnet om en pike», ein tekst som går over ei halv side, der førstesetninga startar slik: «Jeg kan ikke se på bygningen til Brannkorpsets Forsikringsselskap uten å tenke på brystene hennes». Nei, så handlar det ikkje om brystene til jenta, men om Forsikringsselskapets bygning, om den gravplassen, altså Laurel Hill Cementary som låg der før, om alle dei døde som måtte flyttast for å gjere plass til 
forsikringsselskapets bygning, og kanskje om sypressane som stod der og framleis står der og kastar skugge. Brystene synest å forsvinne i teksten. Det er ein tekst om minnet, om korleis minnet fungerer, korleis tinga forskuv seg, men også om kor lett alt vert dekt over, kan bytast ut, omfunksjonerast: Frå brystene eller til bygningen til Brannkopsets Forsikringsselskap og til den gravplassen som må vike plass, opnar det seg i teksten eit absurd sprang, ein avgrunn, mellom brystene og bygningen til Brannkorpsets Forsikringsselskap. Det finst heller ingen forsikringar eller sikre vegar for mennesket. Det endar under torva, ein vil før eller sidan bli forvandla til minne, om ein er heldig, eller gløymt. Men heller ikkje under torva er ein komen til ein endeleg, trygg stad. Minnestaden vert fortrengd av det som freistar bøte på vår inste sårbarheit, bygningen til eit Forsikringsselskap som heilt sikkert utsteder livs- og skadeforsikringar. Teksten bevegar seg frå bryster og begjær til sårbarheit og død berre i løpet av nokre liner.
Gjennom tekstane til Brautigan får ein blikk inn i den amerikanske kvardagen på 70-talet, med attkjennelege gleder og frustrasjonar. Ein kvardag som rykkar inn i og ut av seg sjølv, der dei vanlege opptrinna utviklar seg til det fantastiske. Stadene tekstane utfaldar seg er knytt til Brautigans eigen oppvekst då han flytta mykje omkring, og stadene i han vaksne liv. Tacoma i Washington, Oregon, San Francisco, Japan. Det finst ein utviklingstendens frå tekstane i Revenge of the lawn til tekstane The Tokyo-Montana Express. Tekstar om døden verkar å bli fleire i den siste, sjølv om dei vert fortald med ein viss humor som likevel aldri maktar å skjule det tragiske faktum som rammar inn menneskelivet.
Brautigan er vel verdt å lese, ukonvensjonell og smålåten i stilen, med eit særeige blikk og tidvis med besynderlege observasjonar og bilete. Tittelen Vold har sett på utvalet peikar nett på eit enkelt, men underleg fenomen i Brautigans prosa, at ingen setningar verkar å gå på tomgang, at den setninga som følgjer ei setning verkar å reagere nærmast kjemisk med den førre og den følgjande. Det er ikkje all skjønnlitteratur ein merkar er skjønnlitteratur, sjølv om den påstår seg å vere det. Med Richard Brautigans tekstar veit ein, allereie idet ein les første setninga i boka, at dette verkeleg er skjønnlitteratur. Det tydar ikkje at tvil og undring med eitt fordunstar og forsvinn frå lesarens hovud. Tvert om. Ein vil helst lese teksten ein gong til. Ein vil ikkje at det skal ta slutt.
Sindre Ekrheim
Bergen, 8.mai 2018
(sindre.ekrheim@humbaba.no)